Wettelijk kader
Een beroepsziekte is een ziekte die rechtstreeks en in belangrijke mate wordt veroorzaakt door het uitoefenen van een beroep. Ze hangt dus samen met het beroepsrisico: dat wil zeggen wanneer de blootstelling aan een inherent is aan de uitoefening van het beroep en aanzienlijk hoger ligt dan die waaraan de algemene bevolking wordt blootgesteld. Deze blootstelling moet voldoende intens, frequent en langdurig zijn om een reëel risico op het ontwikkelen van de ziekte te creëren (art. 32 van de gecoördineerde wetten van 3 juni 1970).
In België is Fedris, het Federaal Agentschap voor Beroepsrisico's, de bevoegde instelling voor de erkenning en schadevergoeding van beroepsziekten, alsook voor bepaalde gerichte preventiemaatregelen. Het bevoegdheidsgebied van Fedris omvat:
- de privésector;
- de lokale en provinciale besturen;
- bepaalde sectoren of bijzondere statuten:
- mijnwerkers en gelijkgestelden;
- zeelieden van de koopvaardij;
- personen die, als gevolg van lichamelijke arbeidsongeschiktheid of werkloosheid, een beroepsrevalidatie volgen die bij wet of decreet is geregeld;
- leerlingen en studenten;
- leerlingen en stagiairs (ook onbetaalde).
Fedris is niet bevoegd voor zelfstandigen of voor de openbare sector, met uitzondering van lokale en provinciale besturen.
De procedure voor de erkenning van een beroepsziekte bestaat uit verschillende stappen: de aangifte, de aanvraag tot schadevergoeding en de beslissing. Hieronder gaan we hier dieper op in.
Aangiften
Het traject voor de erkenning van een beroepsziekte kan beginnen met een aangifte. Deze aangifte kan uitsluitend afkomstig zijn van de preventieadviseurs-arbeidsgeneeskundigen. Zij hebben bovendien de verplichting om alle ziekten waarvan zij vermoeden dat ze van beroepsmatige oorsprong zijn, te melden aan Fedris en aan de FOD WASO, op voorwaarde dat de betrokken persoon nog actief is.
De aangifte geeft niet rechtstreeks recht op een schadevergoeding. Ze dient vooral om Fedris in staat te stellen de evolutie van beroepsziekten op te volgen, nieuwe risico’s op te sporen en de preventie te verbeteren.
In 2018 werden in totaal 2.065 aangiften ingediend (waarvan 54,5% betrekking had op mannen) en in 2019 2.413 (waarvan 51,1% betrekking had op vrouwen). De Covid-19-gezondheidscrisis leidde vervolgens tot een sterke toename van het aantal aangiften (tot 15.115 in 2020), vooral met betrekking tot vrouwen. Zij vertegenwoordigden 79,7% van de aangiften in 2020, 76,6% in 2021 en nog steeds 72,1% in 2022.
Sinds 2023 naderen de trends opnieuw de situatie van vóór de gezondheidscrisis. In 2024 had een kleine meerderheid (54,1%) van de aangiften betrekking op mannelijke werknemers.
Chronologie van de erkenning van Covid-19 (veroorzaakt door SARS-CoV-2) als beroepsziekte
- 18 maart 2020 – 17 mei 2020 (eerste lockdown): Covid-19 werd erkend als beroepsziekte voor personeel in cruciale sectoren en essentiële diensten, zoals gedefinieerd in het ministerieel besluit van 23 maart 2020.
- 18 mei 2020 – 31 december 2021: de erkenning werd uitgebreid tot werknemers in de privésector en bij provinciale en lokale overheden die betrokken waren bij een uitbraak van besmettingen op hun werkplek.
- 1 januari 2022 – 29 februari 2024: de erkenning van Covid-19 als beroepsziekte bleef behouden voor personeel in de gezondheidszorg dat een verhoogd risico op besmetting liep.
- Sinds 1 maart 2024: gezien de evolutie van de epidemiologische situatie wordt Covid-19 niet langer automatisch erkend als beroepsziekte. Het blijft echter mogelijk om een aanvraag in te dienen via het open systeem.
De sectorale verdeling van aangiften van beroepsziekten verschilt aanzienlijk tussen vrouwen en mannen.
- Bij vrouwelijke werknemers heeft bijna de helft (44%) van de aangiften betrekking op de sector Gezondheidszorg en maatschappelijke diensten. Een vergelijkbaar percentage (45,5%) is verdeeld over vier andere sectoren, die elk tussen 9,7% en 12,2% van de meldingen vertegenwoordigen: Administratieve en ondersteunende diensten, Openbaar bestuur, Groot- en detailhandel; reparatie van auto's en motorfietsen en Industrie.
- Bij mannelijke werknemers is een derde (33,1%) van de aangiften afkomstig uit de verwerkende industrie. De sectoren Bouwnijverheid (20,4%) en Groot- en detailhandel; reparatie van auto's en motorfietsen (12,8%) nemen eveneens een belangrijke plaats in.
Deze uitgesproken verschillen houden onder meer verband met het fenomeen van horizontale segregatie op de arbeidsmarkt.
Ongeveer de helft van de aangiften betreft tendinopathieën, zowel bij vrouwen (49,6%) als bij mannen (46,8%).
- Mannen zijn duidelijk oververtegenwoordigd bij osteo-articulaire aandoeningen van de bovenste ledematen veroorzaakt door trillingen, gehoorproblemen en, in mindere mate, lumbale aandoeningen en andere pathologieën.
- Vrouwen worden vaker getroffen door longaandoeningen, huidaandoeningen en zenuwbeschadigingen door druk.
-
Na ontvangst van een aangifteformulier stuurt Fedris de sociaal verzekerde de nodige documenten om een schadevergoeding aan te vragen.
Elke (ex-)werknemer die onder de bevoegdheid van Fedris valt en meent slachtoffer te zijn van een beroepsziekte, kan ook rechtstreeks bij Fedris een schadevergoeding aanvragen, zonder voorafgaande aangifte.
De vergoedingsaanvragen worden behandeld in een gemengd systeem, dat uit twee mechanismen bestaat:
- het 'lijstsysteem' (hoofdsysteem), dat betrekking heeft op ziekten die zijn opgenomen in de officiële lijst van beroepsziekten, met duidelijk geïdentificeerde en wetenschappelijk vastgestelde oorzakelijke agentia. Als de persoon daadwerkelijk aan één van de 150 beroepsziekten lijdt en werkt (of heeft gewerkt) op een bepaalde werkplek met beroepsrisico's, komt die persoon automatisch in aanmerking voor een vergoeding (onweerlegbaar vermoeden).
- het 'open' systeem, dat betrekking heeft op ziekten die niet op de lijst staan. Het is dan aan het slachtoffer of diens rechthebbenden om een drievoudig bewijs te leveren: dat de persoon lijdt aan een ziekte die haar directe en doorslaggevende oorzaak vindt in het beroep; dat de persoon blootgesteld is aan een beroepsrisico; en dat er een oorzakelijk verband bestaat tussen deze ziekte en de blootstelling aan dit beroepsrisico (art. 30bis van de gecoördineerde wetten van 3 juni 1970).
In 2018 en 2019 registreerde Fedris respectievelijk 8.344 en 8.723 schadeclaims, waarvan het merendeel (ongeveer 58%) door mannen werd ingediend.
Door de gezondheidscrisis is het aantal claims sterk gestegen: 17.455 in 2020 en 20.225 in 2021. Tijdens deze periode keerde de trend zich om: vrouwen, die in grotere getale in de gezondheidszorg werken, vormden voortaan de meerderheid van de aanvragers (65,9% in 2020 en 61,7% in 2021).
Vanaf 2022 is het aantal aanvragen in verband met de Covid-19-pandemie aanzienlijk gedaald, tot het bijna verdween. Het totale aantal aanvragen is dus gedaald, maar blijft hoger dan het aantal dat vlak voor de pandemie werd geregistreerd. In 2024 werd 53% van de vergoedingsaanvragen ingediend door vrouwen.
De beslissingen
Zodra Fedris de aanvraag tot vergoeding ontvangt, start zij de analyse. Deze is gebaseerd op drie belangrijke aspecten:
- De beroepsstatus van de sociaal verzekerde valt onder de bevoegdheid van Fedris;
- Hij of zij lijdt aan de beroepsziekte zoals die is gedefinieerd;
- Hij of zij is beroepsmatig blootgesteld aan een schadelijke invloed onder omstandigheden waarbij deze beroepsmatige blootstelling de belangrijkste oorzaak van de ziekte vormt.
De beslissing van Fedris kan zijn:
- Negatief: de ziekte wordt niet als beroepsziekte erkend;
- Positief: de ziekte wordt als beroepsziekte erkend.
Positieve beslissingen kunnen verschillende vormen aannemen:
- Tijdelijke arbeidsongeschiktheid: periode van ten minste 15 dagen waarin de werknemer niet kan werken vanwege zijn of haar beroepsziekte. Fedris betaalt dan een dagvergoeding gelijk aan 90% van het basisloon van de werknemer.
- Blijvende arbeidsongeschiktheid: mate van arbeidsongeschiktheid vastgesteld op basis van het verlies of de vermindering van het economisch potentieel van het slachtoffer op de algemene arbeidsmarkt.
Opmerking: deze twee vormen van arbeidsongeschiktheid kunnen elkaar opvolgen: een tijdelijke arbeidsongeschiktheid kan al dan niet worden gevolgd door een blijvende arbeidsongeschiktheid. Omgekeerd kan een blijvende arbeidsongeschiktheid worden erkend zonder dat er vooraf sprake was van tijdelijke arbeidsongeschiktheid.
- Curatieve zorg: Fedris kan ook de kosten van de gezondheidszorg voor de behandeling van de beroepsziekte ten laste nemen door het remgeld terug te betalen (het bedrag dat de patiënt zelf betaalt na tussenkomst van de mutualiteit). De curatieve zorg is het onderwerp van een afzonderlijke beslissing, los van de vergoeding voor ongeschiktheid.
Er zijn aanzienlijke verschillen tussen mannen en vrouwen, naargelang het type positieve beslissingen.
- Vrouwen zijn sterker vertegenwoordigd onder werknemers die erkend zijn met tijdelijke arbeidsongeschiktheid (59,4% in 2024) en die recht hebben op terugbetaling van gezondheidszorg (57,4%).
- Mannen vertegenwoordigen maar liefst 89,4% van de werknemers die als blijvend arbeidsongeschikt worden erkend.
De verdeling van de door Fedris erkende beroepsziekten per ziekte laat verschillen tussen mannen en vrouwen zien.
- Bij vrouwen zijn aantasting van de zenuwfunctie door druk veruit de meest voorkomende erkende ziekte (61,9% van de gevallen in 2024), gevolgd door tendinopathieën (22,7%) en longziekten (7,3%).
- Bij mannen zien we dezelfde rangorde, maar de verschillen zijn minder uitgesproken: aantasting van de zenuwfunctie door druk vertegenwoordigen 31,3% van de gevallen, gevolgd door tendinopathieën (29,2%) en longziekten (23,2%).
Opmerking: Tussen 2020 en 2022 gaf Fedris prioriteit aan de behandeling van aanvragen die verband hielden met Covid-19. Nadat het merendeel van deze dossiers was afgesloten, werd de focus gelegd op dossiers met betrekking tot “aantasting van de zenuwfunctie door druk”, gevolgd door dossiers met betrekking tot “tendinopathieën”. Dit verklaart deels het aantal beslissingen dat in 2023 en 2024 voor deze twee aandoeningen is genomen.
Alleen aantasting van de zenuwfunctie door druk en huidaandoeningen worden vaker bij vrouwen dan bij mannen erkend (respectievelijk 64,9% en 56,7% van de gevallen). Alle andere aandoeningen worden vaker bij mannen erkend. Doofheid en gehoorverlies worden bijna uitsluitend bij mannen erkend (96,7% van de gevallen), evenals andere aandoeningen (waaronder gehoorverlies door lawaai, KNO-aandoeningen, lumbale aandoeningen en bloedziekten; 86% van de gevallen).
Deze verschillen kunnen deels worden verklaard door het feit dat vrouwen en mannen niet in dezelfde sectoren of beroepen werkzaam zijn en dus niet aan dezelfde beroepsrisico's worden blootgesteld.
De verdeling van de door Fedris erkende beroepsziekten naar ziekte en bedrijfssector brengt verschillen tussen mannen en vrouwen aan het licht.
- Bij mannen is de meest voorkomende erkende ziekte een aantasting van de zenuwfunctie door druk, voornamelijk in de bouwsector en de verwerkende industrie. Op de tweede plaats komen tendinopathieën, gevolgd door longziekten, eveneens in dezelfde sectoren. Huidaandoeningen komen minder vaak voor, maar ook voornamelijk in deze twee sectoren.
- Bij vrouwen zijn de belangrijkste ziekten dezelfde, maar de sectorale verdeling verschilt. Aantasting van de zenuwfunctie door druk komt vooral voor in de sectoren administratieve en ondersteunende diensten, gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening, handel en industrie. Tendinopathieën volgen in dezelfde sectoren. Huidaandoeningen en longziekten komen vooral voor in de sectoren gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening.
8 Positieve beslissingen inzake de erkenning van beroepsziekten, naar ziekte en type positieve beslissing
Om de gegevens over positieve beslissingen voor de erkenning van beroepsziekten naar ziekte en type positieve beslissing correct te interpreteren, geeft Fedris aan dat er rekening moet worden gehouden met de gevolgen van elke ziekte:
- Tendinopathie treedt op wanneer werknemers vaak repetitieve bewegingen uitvoeren, waarbij ze kracht moeten zetten en een belastende houding aannemen. Het veroorzaakt uitstralende pijn en een verminderde mobiliteit. Over het algemeen is het verloop van tendinopathie gunstig als ze wordt behandeld. Meestal worden vooral medische kosten en periodes van tijdelijke arbeidsongeschiktheid toegekend. In uitzonderlijke gevallen, d.w.z. alleen wanneer er sprake is van blijvende letsels die een beperking in het werk veroorzaken, wordt een mate van blijvende arbeidsongeschiktheid toegekend.
- De aantasting van de zenuwfunctie door druk treedt meestal op als gevolg van herhaalde krachtige grijpbewegingen of na langdurige druk op de elleboog. Het probleem wordt meestal opgelost na een operatie (behalve bij postoperatieve complicaties). Dit verklaart waarom er meer tijdelijke arbeidsongeschiktheid wordt toegekend dan blijvende.
- De meeste huidaandoeningen zijn contactdermatosen die worden veroorzaakt door stoffen waaraan de persoon tijdens zijn werk wordt blootgesteld. Het gaat om allergische contactdermatosen en irriterend contacteczeem. De huidletsels verbeteren tijdens een werkonderbreking of na een verandering van werkplek. Voor deze aandoeningen wordt vaker tijdelijke arbeidsongeschiktheid toegekend. Tot de huidziekten behoren ook actinische keratosen en plaveiselcelcarcinomen (ernstige huidletsels als gevolg van blootstelling aan de zon). In dat geval wordt meestal blijvende arbeidsongeschiktheid toegekend.
- Longziekten omvatten ziekten die worden veroorzaakt door het inademen van bepaalde stoffen (chemische of andere) en infectieziekten. Afhankelijk van de longziekte zijn de gevolgen zeer uiteenlopend en kunnen ze verschillende gevolgen hebben voor de gezondheid. Beroepsastma kan verbeteren als de persoon niet langer aan de stof wordt blootgesteld. Iemand die aan silicose lijdt als gevolg van het inademen van kristallijn silicastof kan inspanningsdyspneu of dyspneu bij rust ontwikkelen. De arbeidsongeschiktheid en de mate daarvan zullen verschillen. In de meeste gevallen wordt een mate van blijvende arbeidsongeschiktheid toegekend op basis van de aantasting van de ademhalingsfunctie.